Kült film

Geçen gün bir forumda rast geldiğim yanlış bir kullanım üzerine, kült film tabiri ve kullanımları üstüne iki kelam etmek istedim.

Kült film deyince sıklıkla iyi film, klasik film anlamları geliyor akla, gerçekten de kült filmler genellikle klasik filmlerdir . Ancak bir filmin ya da genel olarak bir eserin kült olması için iyi olması gerekmez, hatta istisnai derecede kötü bir eser de kült statüsüne girebilir.

Her sakallıya tapınılmaz

Öncellikle kült nedir (film nedir diye açıklamaya gerek yok sanırım) kült etimolojik olarak, Latince “tapınma” anlamına gelen cultus‘den gelmektedir. Yine Latince “bakmak, yetiştirmek” anlamına gelen colere’den türemiştir. Bugün Türkçe’de kullandığımız ve tarım anlamına da gelen kültür kelimesinin kökeninde de colere yatar . Ünlü Roma konsülü düşünür Çiçero dini tanımlamak için “cultus deorum” tabirini kullanır. Yani tanrılara, ve genel anlamda onların tapınaklarına, bakmak, onları umursamak; onlara hak ettikleri özeni, saygıyı göstermek.

“Kült”, günümüzde, tapınma anlamıyla hemen tüm Batı dillerinde yer alsa da, İngilizce’de zamanla daha özel bir anlam kazanmıştır. Popüler kültürdeki yaygın kullanımından önce kült, genele aykırı, sıradışı dini inançlar ve buna inanan grupları betimlemek için kullanılmaya başlanır. Amiyane tabirle “sapkın” olarak nitelendirilebilecek bu inançlar farklı olmaları itibariyle “kült” kendiliğinden olumsuz bir anlama kavuşur. Öyle ki ABD’de Mormonlar için kült ifadesini kullanan bir yetkili seçim kampanyasından istifa etmek zorunda kalmıştır*. Bu konuyla ilgilenen bilim insanları ve araştırmacılar yeni ve “politically correct” bir kelime bulmak zorunda kalırlar, bu tür “farklı” dini gruplar ve inançlar için İngilizce’de New Religious Movements ,yani Yeni Dini Hareketler,  ifadesi tercih edilmektedir.

Liderin karizma olanı makbuldür

Karizmatik bir liderin kişiliği çevresinde şekillenen kültler, otoriter bir yapıya sahiptir. Eleştiri kabul edilmediği gibi, külü terkedenler kötülenir ve şeytanlaştırılır. Liderin her söylediği doğru kabul edilerek müritler üzerinde baskıcı bir ikna süreci işletilir. “Kült”, sosyolog Max Weber’in ortaya attığı ve yaygın olarak kullanılan karizmatik otorite ile totaliter yönetimlerin liderlerinin dayandığı kurumlardan biri olan lider veya kişilik/kişi kültünde de karşımıza çıkar.  Kültte söz konusu olan;abartılı bir bağlılık, olağandışı bir hayranlıktır.

Kültün oluşum sebeplerine girmek fazla iddialı olur, ancak kilit öğenin aşırılık olduğunu söyleyebiliriz. Kült film, popüler kültüre yerleşmiş bir söylemdir ve “kült” kelimesinin İngilizce’de yer alan yaygın kullanımından  gelen abartılı bir beğenme, aşırı hayranlık anlamlarını barındırır. Kült bir film ya da başka bir sanat eseri illa ki sıradışı güzellikte olmak zorunda değildir, kült tanımı için gereken daha ziyade hayranlarının bağlılığıdır.

*http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/northamerica/usa/8954976/US-Election-2012-Newt-Gingrich-aide-resigns-after-calling-Mormonism-a-cult.html